*  *  *

 Cо вогIу Даймехкан

 Массо а кхерча,

 Массо а сих ийна,

 Ойланех хьерча.

 Кхочур ву дуьненан

 Еа а маьIIе,

 Барт кхуллу машаран

 Дош ала маьIне.

     *  *  *

Со веъна дуьнен тle

Тидамаш баха,

Ца веъна дуьнен тIe

Со бале вала.

Со веъна адамийн

Цкъа бIаьра хьажа.

Со веъна ала цкъа,

Ирc лохуш даха.

Со веъна дуьнен тIe

Тидамаш баха,

Ца веъна дуьненан

Рицкъанах Iаба.

ДIагIур ву сайн цIа со,

Эхартахь ваха.

Дуьненахь дош дитна

Машарна даха.

Хазделаш массар а

Цхьатерра дахар,

Ларбелаш массар а

Цхьатерра машар.

                              *  *  *

Хьуьнарийн къонахий

Дукха ца беха,

Я беха ца хуьлу

Ирсан некъ церан.

                              *  *  *

Къонахийн цIарнатIехь...

Маржа-яI,

Кхоам шун

Байначу кхолламийн,

Гуш йоцчу нийсонехь

Хеназа белла!

Шун сийнна боьгIначу,

Чурт хиллачу, хIолламийн

Яххьаш тIехь го шоьца

Шун ирс а делла.

Шун синна билхинчу

Нанойн а, мехкарийн

БIаьрахиш хIиица а

Дакъа ца делла.

Шун сийнна, таIIош,

Мел хьаькхначу къоламийн,

Лар хилла юьсуш го

Йоза язделла.

Маржа-яI,

Кхоам шун

Байначу кхолламийн,

Къонахийн цIарна тIехь

ЦIе йисна къонахий!

12.01.2004.

                             *  *  *

Къонахчух дуьззина

                дош ала цкъа,

Къонаха ма оьшу

                къонаха ган.

"... Со  нохчийн халкъан паччахь еац. со нохчийн къоман

цIарах машаран векал ву".    аьллачу

Кадыров Ахьмад-Хьаьжина.

Машаран къонах

Малхбалехь,

Малхбузехь

Йиллинчу мсттехь,

Къонаха ган лууш

Iийнера со.

Къонахчун доьналлехь

Хьуьнарийн хьеле,

Де дуьллу къонаха

Хиллера хьо.

Малх боцуш,

Мох болу

ЦIийзачу дийно,

Вихкина хилла

Ца висна хьо.

Мах болу Мохк болуш,

Халкъанна вецаш,

Къонахчун цу дарже

ХIоьттина хьо.

ХьагI йоцу

Нах болуш,

Гонаха хьийзаш,

Ирc махка цIа дерзо

Вехийла хьо.

ЧIир йоцуш,

ГIилкх долу

Нохчийн къам денлуш,

Вуьсийла халкъаца

Къонаха хьо.

Харц доцуш,

Бакъ долу

Дош олуш ваьхна,

Цкъа ирсе халкъ гина

Лийр вара со-м.

Топ йоцуш,

Дош долу

Къонахийн сийдеш,

Вехийла машаран

Къонаха хьо.

                              *  *  *

Нохчийчоь яра,

Шеран хIоттаман

Деа а декъехь -

БIаьстенан беш.

Нохчийчоь ягий

Еа а маьIIехь,

Цу дийнан делккъехь,

Пусар ца деш.

                                 *  *  *

Сан дагчу ца кхечи

Малх хьаьжна бIаьсте,

Iаламо ца кхели,

Хазйина, аьхке.

ТIамо чов хаийна

Сан ирсан баьрчче,

Сан дахар яздели

ЦIийн тIадмийн хьаьркех.

                Къизалла

Ши бос а лепош, шен даржийна тIемаш,

Зезаган патар тIехь полла бу техкаш,

Бес-бесарчу ярех тарлуш, къарзъелла -

Поллана цхьа пхьид ю къайлаха тиэбаш.

31арана буцучу сарагах сетташ,

Мукъаме а йоцу башха шок етташ,

Лаьхьа бу пхьид лоьхуш, гайна къарбелла,

Хи йистехь меллаша ярашлахь тиэкхаш.

Поллана тебначу пхьидана тиэбаш,

Цунах шен бIаьргкхетта, лаьхьа бу сецаш,

Стигланан лакхенгахь тIемаш а хецна,

Куьйра ду хIаваэхь цаьрга бIаьрг бетташ.

Баржабеш, бахбипа пхьидо мотт ластий.

Полланах хьарчош цо и бага баьхьи,

ЦIоганехь дерриге гlopa а гулдеш -

Кхоссалуш, лаьхьано пхьид шен бага яьхьи.

ЦIаьххьана чу хьодуш, харцо ца лайна,

Куьйрано лаьхьа а хIаваэ баьккхи...

Адамаш, алийша вай хIун ца лайра,

Хьенан ирс хьаьнгара къизалло даьккхи!?

*   *   *   

Ac, г1аддайна, тоьхна мохь,

Сан синна къа доьхуш

            ма хила;

Ас г1оддаха тоьхна мохь,

халкъана орцанна

        хьо хила.

*  *  *

Ac хьан уьйт1а кхоьхьу сайн тешам,

Ахь охку ямартло сан бешахь, 

Вайшиннан г1иллакхех гергарло    

        ца хуьлу,
Вайшиннан гергарло ас доцчохь    

        1аддуьту.

*     *     *

*  *  *

Ас пхьоьхане х1уьтту

    Божа ца лоьху,

Я ара ца иолу 

    Ko1a яц лоьхург.

Ас лоьхург г1иллакхе

    Оьздастагву,

Ас лоьхург дешан да –

    Къонаха ву.

*  *   *

Ас валале хьегнарг -     

Велча дийца ду.

Со велча, дуьйцур дерг

Юха денван ду.

*       *       *

Да виса, дуьне, хьан дела1,

Со ца винехь,

    хьо-м духур долуш хилла!?

Да виса, эхартан дела1,     

Со ца велча,

    и-м хир долуш ца хилла!?

*       *       *

Декхархошка

Декхархой!

    Мискаллин

Шуи аьтто бойла,

Напханна лоьхуш  

Шайн цхьаллин кхача.

Илли-м ду поэтан

Ши т1ам а бойна,

Ницкъ хилла, Гуьллуш,

Халкъе д1акхача.

Дехархой!

     Писалла

Шуи теша йойла,

Шуи аьшпийн мискалло,

Шайн декхарх довла.

Дезархой!

Къизалла

Шуи эшайойла

Куьцанан кисано,

Сан декхарх довлалц.

Поэтан илли ду

Халкъана декхар,

Поэтан илли-м ду

Халкъана декар.

Хьан боху сан вац и Дела,

Хьан боху я вац со эла.

Къиношлахь ца веха дела,

Со хир ву цу везчу Делан.

Декхархой!

Шуи аьтту бойла,

Шайн къинойх,

Сан декхарх довла.       

07.02.2004.

Ден,

        ненан

                тешаш

Биъ пен бу вовшашка хьоьжуш,

Тийналла йоьллина юккъе,

Со ву цу тийналлехь соьцуш,

Сингаттам т1е хилла юххе.

Кху чохь цкъа хьалха ирс даьхна,

Нанас со берахь вакхийна,

Цу ирсо, хьоьстуш, со ваьхна,

Ден, ненан бартаца ийна.

Беа а к1ажахь ирс лиэпаш,

Селхана дийлина пенаш...

Тахана г1айг1ане диена,     

Шайха д1а сингаттам ийна. 

Юх-юха тийналла лоьцуш,

Пенашна юккъехь со соьцу,

Ткъа цара сан лерса лоьцуш,

Ден, ненан хьехамаш оьхьу.

Дайначу ирсан к!айн пенаш,

Веха со шу безам хеташ.

Шу ду сан ден, ненан тешаш,

Шу ду сан теш хила дезарш.

11.08.2003.

Дохко ялалахь

(эшар)    

Д1о ц1ийбелла
Бузучу малхора...
Дуьне цкъа дезнера,

    Амма къахьделира.
Д1о стиглара       

    Лиэпачу батгора,

Суна хьо езнера –

Хено хьо шелйира.

    Хьо дохко ялалахь,

    Со оьшу алалахь.

Мохь беттачу

    Соьга схьа ца хьожуш,

Йоьду хьо иэг1арехь

    Дог къиза кхиьначух.
Мох хьаькхначу 

    Йочанна а йоьлуш,

Вуьтуш со иэшамехь

    Де эшна висанчух.

Хьо юха ерзалахь,

Хьо оьшу, тешалахь.

Д1о ц1ийбелла бузучу малхора,

Д1о стиглара лиэпачу баттора

Суна хьо езнера,

Хено хьо шелйира.

    Хьо дохко ялахьа,

    Со оьшу алахьа.        

10.09.2003.

*  *   *

Дуьненан доккхаллехь
Цхьаъ хир ду доза...
Стигланан кьайленехь
Язлуш ду йоза.

Хоси-юьртарчу Хож-Ахьмад-хьаьжина

*   *   *

Эхартан денош,

Герга а хьийзаш,

Важап дан дицделла

Зуламан шуьнехь...

Кхинаш ду синош,  

Ийна шайх къинош,        

Со х1унда нисвелла             

Хьан уьйт1а, Дуьне?

1998 шо

1арлойларчу Маг1арби-хьаьжина

*   *   *

Ас 1амал сайн кханене

Кхийдаеш хьалххе,   

Бусалба дог къуьйлу,

Ял сайна кхиош.   

Дуьненах ялсамане             

Ялур яц цхьанне,

Бахам сов мел буьйлу -  

Сов дуьйлу къинош.

1998 шо

*   *   *

Г1иллакхаш дезачуьнца –

Г1иллакхаш ду сан,

Гергарло дезачуьнца -Гергарло ду сан.

Адмалла езачуьнца –

Адмаллаю сан.

Уьш цхьа ца дезачуьнна —

Берзо букъ а хир бу сан.

*   *   *

Г1иллакхаш лело –

Доьналла деза,

Доьналла лело –

Къонаха веза,

Г1иллакхаш лело-м  

Г1иллакхаш деза.

Хьаг1 йолчуьнга

Хьаг1, хьо карзах яьлла,

1анне а ца 1ийна,

Цкъа яхье ялахь,

Меллаша д1ахилий,

Нацкъара а ялий,

Т1епаза ялахь.

*  *  *

Хала ду хьаьрчинчу уьйрех

                                        цкъа къаста,

Цулла а хала ду тешнабехк хьаста.

Хала ду бакъонаш уьйрашца къовса,

Цулла а хала ду уьйрийн хьаг1 1овша.

*  *  *

Азизован Т.

Хьан пхийтта шо ду -    

        и хаза хан ю,

Стиглара седарчий

Дерриге хьан ду.       

Сайнашша-м тоххарехь

Даьгна д1адевла,

Пхийтта шо хьалха.

Сан пхийтта шо делла.

*  *  *

Хиларх и куьцана

Пенаца кхозуш,

Шарахь цкъа деса герз

Хуьлу бах долуш.

Адамаш, ма лолаш

Терзана маршо,

Тоьур ю, йийриг чов

Къизачу матто.

*       *       *

Хьо вагор ву, чахчавеш,    

Ахь ган сатийсинчу малхо,

Хьо иэшор ву, къар а веш,

Эхартал ца тоьлча харцо.

1амахьа хьо...

(эшар)

Хьан б1аьргаш делал,     

Ирс делахь со,              

Ирсана вела     

Кийча ву со.                           
Хьо соьха хьеггал,
Куц делахь со,
Кхин куц ца леххал,
Хьоьца ву со.

Т1ахьара алар:

Ахь луьйш мотт ца бийццал -
Мотт хир бу соьхь,
Ас г1иллакх ца дийццал -
Г1илкх делахь хьоьхь.
Суна хьо езийта    
Ницкъ бац-кха цхьа,

Хьо су на еззал                 
Хир яцахь цкъа.

Ирc дохьуш улло     

Хьаьвзича со,

Ирсана ела 
1амахьа хьо.                           
Хьо, езаш, яъал,          
Ницкъ хилча соьхь,
Везаш, ца 1аббал,       
Гайтахьа хьо.    

Оьзда а, г1иллакхе а

йолучу сан белхалочунна

Шахтиева Заремина

Йинчу денца

Хьан тахна ткъе кхоъ шо кхаьчна,

Ахь дахар к1езга ду зийнарг.

Цундела къоналлехь аьхна,

Еха хьо, зезагех ийна.

Стела1ад хоьттина хир ду,

Дуьнент1е хьо йолуш аьхка.

Хьо Деле ехнарг а хир ву

Декъала хиллачех ваьхнарг.

Малхаца хьо тайна йоьдуш,

Баттаца иэг1ар ма хьолахь.

Замано ирс хьайна оьхьуш,

Адамийн дикалла гуолахь.

Г1ойтарчу Рамзанан илли

Беркате мукъамехь хезна...

Хьан оьзда къоначу шерийн

Дахар а хуьлда заз хецна.

19.06.2003.

*      *     *

Ирc лехахь, барт боцуш,

Да вуьсу к1ант воцуш.

Барт бохахь - ирс доцуш,

К1ант воьлху – к1адвелла,

Мал цалуш,           

Масла1ат хилий,

Боьхначу бартана

Вацалахь хьо.

Къарвелла,

Лар йоцуш,

Къам доцчу мехкан,

Сий лоьхуш, ма виса

Къонаха хьо, да воцуш.

20.01.2004.

К1анте

«... Сосана а, цхьа висий, буьйсанаш йоьлхуш

Хьо цхьаъ ган хьажалахь, сан иллеш доьшуш -

Мел къона вара со - хьуна да оьшуш:

Мел жима варахьо – аснакъост лоьхуш». 

Абдулаев Леча

    Ма к1езга ас х1иттийна

    Сайн дена г1ант,

    Ас к1езга ч1аьг1на           

    Дена т1аьхьара г1ап.        

    Мел жима вара со-

    Сайн дех ца кхеттал,

    Мел воккха хилла со-

    Сайн дех къахеттал.

    Хьуо жима велахь а,   

    Ешалахь, к1ант,  

    Шен «К1анте» язйина

    Илланчин байт.

Замано мехашна дуьхьала хьош, 

Да волчу к1антана ца эшна дош.

Ша цхьалха висахь цкъа йочано хьош, -

Лоьхур ду к1анта-м дас мел аьлла дош.

06.01.2004.

*   *   *

Къежлуш ю месаш,   
1ебаш ду шераш.    
Юадделла б1аьргаш,
Юаргъеш шайн хьаьркаш.
Къорлур ду лергаш,
Пеллур ду мехаш.
Юадлур бу когаш,
Язълур ю голаш,
Къанлур ю къоналла,
1абаеш къаналла.

26.01.2004.

Къиза къинош

Ма кура хилла вайи синош,

Цу къинойн балех ца довллал.

Ма къиза хилла вайн къинош,

Синойх дог лозуш ца хьовззал.

Ма кура хилла вай,

Ма кура хилла.

Кура а хилла,

Къинош вайн кхиъал.

Ма сонта хилла вай,

Ма сонта хилла.

Сонталлех ца довллал,

Куралла къиъна.

Вай кура девлча,-

Вайн къинош кхиъна.

Вай сонта девлча,

Вай кура девлла.

Ма къиза кхиъна вай,

Ма къиза къиъна.

Кьизаллехь беллачийн,

Къа хьарччал вайха.

Ма сиха хилла вай,

Ма сиха хилла.

Кхане а ца ларлуш,

Дош аллал дайха.   

*  *  *

Ко1анашна хьарам йо ас

Ц1е яккха сайн –

Къонахчуьнга ца алийта

Сии доьжна вай.

*   *   *   

Къонаха, лаарна

туьллуш яц ц1е,

Къонахчо-м, леш, лардо  

доьналлин де.    

* * *

Къонахий лийр болу

Орца а аьлла,

Къонахийн сии ойбу

Орцан йиш хаьлла.   

Къосуман

Шихмирзин

илли

(1887-1977)    

Гурманча, cих ма ло
говраш лахка.

(оьрсийн эшарх таръеш)

Сих ма ло, к1ант, говраш лахка,

Парг1ат яха йитахь пайтон,

Кху юьртахь цкъа мацах хьалха

Езна йо1 ю, - хьоьху даго.

    Гур ярий те и цкъа суна,

    Вевзар варий те со цуына?

Юхаозае, к1ант, архаш,

Помат нисъеш, яйахьа хан,

Хаац х1унда дицлац б1аьргаш

Къоначу шерийн ирсан г1ан.

    Гур ярий те и цкъа суна,

    Вевзар варий те со цунна?

Х1етахь эла со ма вара,

И сан деган эла яра,

Хено гена баккхарх безам,

Сих д1акъастац дагалецам.

    Гур ярий те и цкъа суна,

    Вевзар варий те со цунна?

Кхузахь расха дин а сецош,

Батто бергийн ленаш лиэпош,

Суна езнарг йоьхуш ара,

Сан дин-накъост терсаш 1apa.

    Гур ярий те и цкъа суна,

    Вевзар варий те со цунна?

Хир ю х1инца и къежъелла,

Со а х1инца къан ма велла.

Ца гуш валахь рег1ал дехьа,

Сан са дуьсур ду кху сехьа.

    Гур ярий те и цкъа суна,

    Вевзар варий те со цунна?

Сацаехьа, к1ант, ахь говраш,

Малделлий те аьрхийн къовларш?!

Курачу йо1е...

Со кура ву,

Хьан вочу амална

Уллохь ца сеццал,

Кура ву со.

Со кура ву,

Хьан сонта иолу

Куралла ца эшшал,

Кура ву со.

Со кура ву,

Суо сайна мила ву а хууш,

Кура ву со.

Хьо кура ю,

Куралла х1ун ю а ца хууш,

Кура ю хьо.

Ас холхаз куй

    Дедениг ларбина сайн,

Ахь кортали

    Дененан дожийна хьайн.

Вайнехан г1иллакха и

Дехаш ма ду;   

Вайшинан кураллийн  

Башхалла ю.

Хьан кура хилар -

Сонталлаю.

Сан оьзда хилар -        

Куралла ю.  

Хьо сонта ю,

Со кура ву.          

Вайшинан захало

Ца хила ду.

2003.

*   *   *    

Лазайо аьлха, 
Яайо аьлха.
Урс ирда т1ехьоькхуш
Йина ю аьлха.    
Хьийзабеш хье сан,
Лазабеш хье сан.     
Ойла т1е йоьлху           
Со мила ву аьлла?

*   *   *

Ma некъаш дара ас

Нана йолчу динарш...

Ма некъаш дац-кха ас

Нана йоцчу дийраш.

*  *  *

Малх г1оттуш,

1уьйренан Бераллех хьоьгуш,    

Г1ушлаккхе баьллачу

Малха к1ел соьцу со.

Малх бузуш, суьйрено   

Къаналле оьхьуш

Чекхъер юй хуучу       

Оьмарх ца кхоьру со.

*     *     *

Нагахь хьо цхьанна

Дотгаг1а хеттехь,

Диц ма де, иза

Хьан жоьпалла ду.

   Амма ахь хьайна

   Доттаг1 ца лехнехь,

   Хаалахь, иза хьан

Ледарло ю.

Нанна сахьийзар

Сайн нанна Кхокхина, сийна

(1919-17.01.2004)

Ваьл-ваьллачохь - ненан лараш,

Дуьхьалх1уьггу цуьнан сарташ.

Сец-сецначохь - ненан хьастарш,

Хазчу меттан, аьхна аларш.

Х1оьт-х1оьттинчохь - ненан хаттар,

Диснарг - юккъе доьлла къастар.

Хиъ-хиъначохь - ненах хьегар,

Ваьл-ваьллачохь - нана иэшар.

Вах-вахначохь ц1а сахьийзар,

Ща веъча, чохь синан тийжар.

Хьаьж-хьаьжначохь - нана яцар,

Ваьл-ваьллачохь - ненан ялар.

Сан набаран г1енийн уьйт1а

Йог1у нана, дохьуш туьйра.

Довха, аьхна, ховха куьйгаш,

Коьртах хьоькху самах санна.

Дийнахь къайлехь, б1аьргаш чуьра,

Дуьйлуш 1ена, б1аьрхиш дуьра.

Сих ца къаьста кийрахь дуьйна   

Марзо хилла ненан уьйра.

Къастаран къахь дагчохь къуьйлуш,

Сахьийзаран б1аьрхиш дуьйлу.

Ойла йоьлху, карзах юьйлуш,        

Назма йоьлху, нанна туьйжуш.      

04.02.04.

*   *   *

Нанас, дов деш, тоьхна т1apa
Соьца диси - дато хилла.
Тоханза цо дисна т1ара     
Ду со хьоьгург - дашо хилла.

Ненах къаста дезар

Стигал х1унда лелхаш хета,

Нана йоккху те цо шеха.

Бохуш карзах дуьйлуш хилча –

Дог ас муха хьаста деза?

Нанас синна са а делла,

Маттана урх шуьйра елла,

Ненах къаста дезий хиъча —

Ас са муха тедан деза?

Ден букъера, ненан кийрахь,

Кхуьуш, ийна ш.нан сица,

Къаьсташ елха йисахь тийжа –

Ойла муха теян еза?

Берахь дуьйна марзо кхиъна

Ненах къаста дезий хиъча

Сеца ца луш б1аьрхиш дийлахь

Ас уьш хьанах лач1къо деза?

Куьг а лаьцна воккхуш кет1а,

Шена санна б1аьра хьежа,  

Махкана со ваца велча –

Ненан моццал сии дан деза?

Сица доцу дахар гина,
Ненан мотт ас бицбийр бац сайн.

Дуьне вайна совг1ат дина –

Наной-м бицбан бакъо яц вайн.

10.01.2004.

*  *  *

Сан назманаш,

Сан лазамаш,

Сан г1айг1анаш,

Сан баланаш,

Сайн цхьаллехь гийна

Суо сайца висча,

Ас йина хийла

Ойланаш хилла.

*  *   *

Сан тайпа -

Доккха тайпа ду,

Сан тайпа -

Дика тайпа ду.

Сан тайпанан мотт -

Нохчийн мотт бу,

Сан тайпана дерг -

    Нохчийн къам ду.

13.01.2004.

*   *   *

Сих санна, хала ду

Безамах вала,

Иза цхьа бахъна ду,

Цунах дош ала.

*  *  *

Со д1аг1ур ву, 1ехавелла,   
    1ехавина         
    цаалийта,           
Хьоьга ала цхьа дош долуш,
Аланза дерг дашо долуш.  
    Со д1аг1ур ву,

    1ехавелла         

1ехавина ца алийта.

*     *     *

Со мелла ган лиънарг -

Ма вехна хилла,

Со телхаш ган лиънарг -

Ма 1овдал хилла.   

Со воьлхуш ган лиънарг -

Мел къиза хилла,

Со вала лиънарг -

Ма велла хилла.

Со гуш ца везнарг -

Хьо б1арзе хила,

Со вала лиънарг -

Хьо, лей, д1авала.

*  *  *

Соьга-м «куо1анаш

Ма алахь», - олу, 

«К1иллой алахьа», -

Церан ц1е ер ю.    

К1иллой ца хилча,

Куо1анаш хир ярий?

Аса-м юха а:    

«Куо1анаш эр», - ду.